Czy metoda antropologiczna może badać „świadomość fałszywą”? O napięciu między studiami nad nauką i antropologia a agnotologią

W dniu 30 maja 2025 prof. UAM Andrzej W. Nowak wygłosił referat „Czy metoda antropologiczna może badać „świadomość fałszywą”? O napięciu między studiami nad nauką i antropologia a agnotologią” na konferencji „Antro/Poza. Metoda, etyka i etnografia otwarte na interdyscyplinarność”

W wystąpieniu analizowano napięcie między „zasadą symetrii”, przyjętą metodologią w STS i antropologii, a wyzwaniami epoki postprawdy i agnotologii. Dyskutowana jest „trzecia fala” w STS, stawiająca pytanie o możliwość przywracania autorytetu naukowego po demokratyzacji nauki oraz o to, jak dawać głos „laikom”. Kluczowe jest pytanie, czy metoda antropologiczna, która zinternalizowała zasadę symetrii, może badać „fałszywą świadomość”, koncepcję z marksistowskiego dziedzictwa, która z natury zakłada asymetrię – badacz rości sobie prawo do lepszej wiedzy o rzeczywistości od samych badanych. W kontekście współczesnych zjawisk, takich jak teorie spiskowe i ruchy antyszczepionkowe, często będące efektem algorytmicznie wytworzonych „wspólnot” i działające jako narzędzie władzy, symetryczne podejście okazuje się niewystarczające do uchwycenia struktur władzy. Rodzi to pytanie, czy STS i antropologia powinny powrócić do „krytyki ideologicznej” i uzupełnić symetryczne badania o asymetryczny „appendix”, wskazujący na zewnętrzne ramy władzy