Strach, niepewność, wątpliwości.
Społeczne wytwarzanie niewiedzy w Polsce
NdS-II/SP/0011/2023/01 – Nauka dla Społeczeństwa II
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Celem projektu jest usytuowana analiza taktyk stosowanych w celu produkcji strachu, niepewności i ignorancji w Polsce jako elementów społecznego wytwarzania niewiedzy (ignorancji).
Dlaczego własnie taki cel? Projekt wychodzi od następującej diagnozy: społecznie produkowana niewiedza aktualnie jest coraz większym zagrożeniem, powoli i systematycznie rozprzestrzenia się ona, podobnie jak wirus. Wykorzystujący współczesne technologie komputerowe aktorzy społeczni i polityczni, szerząc dzięki nim i poprzez nie strach, niepewność i wątpliwości przyczyniają się do systematycznego rozrywania tkanki społecznej życia publicznego.
Dlaczego dotychczasowe rozwiązania nie wystarczają?
Projekt powstał, gdyż tradycyjne, od dawna znane i stosowane rozwiązania edukacyjne i naukowe zawodzą. Wynika to z faktu, że zwykle opierały się one na przekonaniu, że problemy wynikają z braku wiedzy i poprzez jej powiększenie zostaną rozwiązane.
W takim, sięgającym jeszcze czasów Oświecenia założeniu nauka odgrywa kluczową rolę w stabilizacji świata społecznego, gdyż poprzez zwalczanie chorób, niedostatku pomaga nam w uporaniu się z lękiem. To założenie jest jdnak już problematyczne.
Ignorancja, niewiedza, lęki i wątpliwości to zjawiska bardziej złożone. Same nie muszą być złe. Przecież niewiedza i jej rozpoznanie to warunek wiedzy i jej poszukiwania. Niewiedza to też cień wiedzy – kierując swą uwagę w jakimś kierunku, z konieczności tracimy możliwość widzenia wszystkiego. Także lęk jest ważnym egzystencjalnie uczuciem. Uzasadniony lęk pozwala uniknąć zagrożeń, uczy ostrożności. Także wątpliwości to ważna część uzasadnionego sceptycyzmu.
Tyle tylko, że dziś sytuacja się zmieniła. Nauka, myślenie oświeceniowe jest w odwrocie. Postęp dziś raczej trwoży niż daje nadzieję. Częściowo wynika to z faktu, że rozwój naukowy, techniczny to nie tylko obietnica rozwiązania problemów i zażegnania starych zagrożeń ale także niestety skutki uboczne.
A podstawowym problemem jest pojawienie się nowego typu zagrożenia – celowej strategii szerzenia niewiedzy, strachu i wątpliwości. Strategia ta została rozpoznana i jest w języku angielskim określana jako FUD (Fear, Uncertainty, Doubt). W imię interesów politycznych, ekonomicznych podsyca się nasze lęki, mnoży wątpliwości i zalewa nas „alternatywnymi faktami”. Rozpoznawanem tych zjawisk zajmuje się nurt badań zwany agnotologią (studiami nad niewiedzą). Rozwija się on prężnie w USA i szerzej krajach zachodnich. Nasz projekt to podjęcie tych badań na rodzimym gruncie.
Celem projektu jest nie naiwne postulowanie „zwiększenia edukacji”, czy nieskuteczne odwoływanie się do „rozumu”, ale konfrontacja z tymi, którzy sieją strach, wątpliwości i niewiedzę. Rozpoznanie ich taktyk, trików, sposobów działania jest konieczne, gdyż jak pisał Lec Lec napisał kiedyś: „Prawda zwycięża. Cóż tak bez oręża?” Wspomniana strategia FUD to uzbrajanie (eng. Weaponization) strachu, wątpliwości i niewiedzy, czynienie z nich oręża. Niestety wciąż pokutuje przekonanie, że „prawda obroni się sama”. Widzimy co raz dobitniej, że tak nie jest.
Dlatego celem naszego grantu jest „uzbrojenie” prawdy, tak aby nie musiała bronić się „sama”. Gdyż jak pisał Timothy Snyder w książce „O tyranii”: „Wierz w prawdę Porzucenie faktów oznacza porzucenie wolności. Jeżeli nic nie jest prawdą, wówczas nikt nie może krytykować władzy, gdyż nie ma do tego żadnych podstaw. Jeżeli nic nie jest prawdą, to wszystko jest spektaklem, w którym najjaśniejszy blask reflektorów można kupić za największą sumę pieniędzy.”
Wywiad z prof. UAM Andrzejem W. Nowakiem „Triki siewców wątpliwości” omawiający i prezentujący projekt Strach, niepewność, wątpliwości. Społeczne wytwarzanie niewiedzy w Polsce. Profesor Andrzej W. Nowak z Wydziału Filozoficznego UAM, kierownik projektu, wyjaśnia techniki manipulacji, takie jak tworzenie fałszywej symetrii w debacie czy żądanie stuprocentowej pewności od ekspertów, aby podważyć zaufanie do nauki. Projekt ma […]
Projekt OSNOWA opiera się na pięciu kluczowych założeniach. 1. Analiza produkcji niewiedzy jest równie ważna jak analiza produkcji wiedzy W projekcie opieramy się na ustaleniach dokonanych w obszarze badań zwanym agnotologią. Agnotologia oznacza badanie celowego wytwarzania strachu, niewiedzy lub wątpliwości. Jej główną taktyką jest rozpowszechnianie wybiórczych, niedokładnych lub mylących danych naukowych. Słowo agnotologia zaproponował amerykański […]
Dlaczego dla projektu „Strach, niepewność, wątpliwości. Społeczne wytwarzanie niewiedzy w Polsce” (NdS-II/SP/0011/2023/01) jest realizowany w ramach ministerialnego programu Nauka dla Społeczeństwa II wybraliśmy akronim OSNOWA? Oczywiście pierwsze skojarzenie, to nawiązanie do tytułowych Strachu, Niepewności i Wątpliwości. Nie oznacza to jednak, że kierowały nami jedynie skojarzenia językowe. Zacznijmy od przyjrzenia się znaczeniom terminu „osnowa”: OSNOWA to […]